Żmudzki Sąd Ziemski w Rosieniach

Przedstawiam Państwu przygotowaną przeze mnie tabelę „Żmudzki Sąd Ziemski w Rosieniach w podziale na archiwa w Wilnie”(Archiwum Historyczne i Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego) oraz jedno dzieło w Moskwie.

Zamawiając działa w Archiwum Historycznym w Wilnie ważna jest  sygnatura  284.1. (dla wszystkich dzieł zaczynająca się tak samo plus numer Horbaczewskiego, numery porządkowe podane w tabeli w tym przypadku nie mają żadnego znaczenia.) 

W LVIA podajmy więc zawsze fond 284 opis 1 i na końcu numer Horbaczewskiego np 14619. Do szału doprowadza mnie maniera wielu polskich historyków, którzy w źródłach podają tylko SA Horbaczewskiego, a taki numer może znajdować się w jednym z setek zespołów wileńskiego archiwum.

W VUB w Wilnie podajemy numer porządkowy np 297 plus numer Horbaczewskiego. Numery Sądów Ziemskich Żmudzkich w Bibliotece Uniwerstytetu zaczynają się od numeru 297 i tak można je poznać.

Pracując wiele lat na tych księgach a także z tymi archiwami, zadawałem sobie pytanie, gdzie są odpowiednie księgi. Niestety część z nich jest zapleśniała, lub wydawana do rąk czytelnika w takim stanie, że tak naprawdę nie powinni tego robić. Tylko nieliczna ich część została zeskanowana i udostępniona online. A część zginęła bezpowrotnie i nikt nie jest w stanie nam odpowiedzieć na pytanie, jaka jest tego przyczyna.

Księgi od SA 14575 do 14626 są zindeksowane i ich streszczenie akt jest dostępne online. Są to najwcześniejsze księgi. Wydane w formie drukowanej po rosyjsku. (obejmuja one lata 1575 – 1600)

Zindeksowane spisy akt od księgi SA 14 618 do SA 14692 są dostępne w Archiwum LVIA w Wilnie w formie papierowej a także zostały w pełni sfotografowane przeze mnie i dostępne są na zamówienie u mnie lub przez archiwum, to jednak pobiera bardzo wysoką opłatę za jedną stronę dzieła, a tu mamy do czynienia z setkami stron. W przypadku zainteresowania proszę o kontakt. (spisy obejmują lata 1601 – 1667). Są o tyle ważne, że zawierają streszczenie akt z ksiąg, także tych które zaginęły i nigdy już nie zostaną zapewne odnalezione.

Jest to o tyle ważne, że są to lata, w których większość akt zapisywano w trudno czytelnym dla zwykłego użytkownika języku staroruskim, potem w księgach zaczął na szczęście dominować język polski, by po 1697 roku całkowiecie zastąpić staroruski, jako urzędowy. Doszło do kuriozalnej sytuacji. W Wielkim Księstwie Litewskim, księgi zapisywane są od połowy XVII wieku pięknym staropolskim językiem a w Koronie np w sądach nurskich czy drohickich cały czas po łacinie.

Księgi w Wileńskiej Bibliotece są czasem przypisane do złych numerów wg Horbaczewskiego, można to łatwo stwierdzić po istniejącym w LVIA spisie zindeksowanych dzieł, gdzie nagle ich treść nie pasuje do przypisanego numeru SA, ale do zupełnie innego. Czasem znajdziemy też w BUV księgę, która przez LVIA uznana jest za zaginioną, albo nie znajdziemy księgi w BUV, która wg wszelkich spisów powinna się jednak tam znajdować, ale to wyjątki, większość ksiąg przetrwała i badacze mogą się cieszyć.

Wojna na Wschodzie i nasze doświadczenia ze zniszczonymi archiwaliami w Warszawie, gdzie Niemcy spalili 90% naszych zbiorów a w tym np Księgi Liwskie, powinna skłonić wszystkie czynniki decyzyjne, do jak najszybszego zadbania o pozostałe i dostępne dziedzictwo naszej historii w archiwach na dawnych Ziemach Wschodnich Najjaśniejszej Rzeczpospolitej. W ksiągach tych kryją się historię rodzin. Testamenty, akta kupna i sprzedaży, wyroki sądowe w sprawach spornych, czy wręcz opisy ważnych wydarzeń politycznych, jak Sejmików czy spisy podatkowe, czy inwentarze różnych dóbr, te oczywiście znajdziemy głównie także nie tylko w księgach ziemskich w zachowanych księgach grodzkich Księstwa Żmudzkiego czy także w innych licznych księgach sądowych czy Metryce Litewskiej.

a

4